Autor: Mirjam Polman
Prijsknallers
Hier zijn geen prijsknallers zoals Jumbo, AH of Dirk, of de Spaanse versie daarvan. Zelfs geen Lidl of Aldi. Die laatste twee zijn overigens wel op de buureilanden te vinden, maar hier niet. Hier heeft de Spar vrijwel alle supermarkten in handen, al is in de hoofd”stad” een redelijke Hiperdino te vinden. Verder doen we het met lokale winkeltjes en kraampjes. En daarin liggen producten van het seizoen: op dit moment is de witte kool slechts €0,79 per kilo. Het is een groente waarbij je wat creativiteit moet gebruiken maar je kan er veel kanten mee op.
Dus maakte ik afgelopen week – na een gezellig kletspraatje met buurvrouw C die mij een potje atjar tjampoer toeschoof – zélf maar weer eens dit lekkere goedje. Ik was alweer bijna vergeten hoe lekker het is en hoe veelzijdig je het kan gebruiken.
Ik wilde 800 gram droog gewogen groenten gebruiken. De halve witte kool woog ruim een kilo. Schutbladeren eraf en met een scherp mesje sneed ik de harde kern eruit. Het was iets meer dan 700 gram. In de koelkast vond ik twee winterwortels (ook die teelt men hier naar hartenlust!), die konden er ook wel bij. Kom je qua witte kool op minder gewicht uit, kan je het aanvullen met wortels, bloemkool of paprika.
Ik waste 8 lege (jam)potjes met schroefdeksel schoon in kokend heet water en liet ze drogen op een schone doek, daarmee zou ik het wel redden schatte ik in. Daarna maakte ik een mengsel van:
- 500 cc water
- 500 cc azijn (ik had nog appelazijn staan, zal vast goed zijn)
- 350 gram suiker
- 1,5 eetlepel kurkuma
Dit ging allemaal in een pan en bracht ik zachtjes aan de kook. Ondertussen sneed ik met een gekarteld mes de witte kool in flinterdunne reepjes. Ja, het kan ook met een mandoline of schaaf. De wortels raspte ik grof.
In de lege potjes deel ik eerst:
- 3 peperkorrels
- een half laurierblad
- een kwart theelepel karwijzaad
- mespunt gedroogde dille
- 1 kruidnagel
Daarbovenop ging de gesneden kool tot een centimeter onder de rand. Ik drukte het stevig aan en vulde op die manier 6 potjes en goot het kokende water/azijn mengsel erin. Dekseltjes erop draaien en even omgekeerd op de theedoek (makkelijke manier om te zien of alle sluitingen ook echt nog werken).
Dan een grote brede pan met lauw water vullen en de warme potjes erin zetten. Aanvullen met water tot alle potjes onder staan en het geheel tot tegen het kookpunt brengen. Na 20 minuten het vuur uit, het water afgieten en de potjes op een theedoek laten afkoelen. Controleer als alles afgekoeld is, of je potjes vacuum zijn. Dit voel je aan het deksel: als je deze nog in kan drukken waardoor het deksel “plopt” dan zijn ze niet vacuüm. Zo’n potje hoef je niet weg te gooien, maar zet je in de koelkast en gebruik je als eerste, binnen een paar dagen.
Natuurlijk kan je voor een paar euro Atjar Tjampoer in de supermarkt kopen. Maar zelf maken is toch veel leuker? En je weet precies wat er in zit!
Blauwpaarse bloemen
De weg naar huis is ná de stuwmeren, eentje van veel bochten en wordt dan ook een stukje smaller. Soms is het een beetje passen en meten als je een tegenligger treft. De één rijdt een stukje achteruit, of de ander blijft wat verderop wachten want de weg heeft op regelmatige plekken een breder stukje. Gelukkig is het vrijwel altijd “bestemmingsverkeer” – de weg is doodlopend. Door alle bochtjes kan je niet ver vooruit kijken maar bij elke bocht zie je wel een glimp van ons gehuchtje en dat komt na elke bocht dichterbij.
Het gehuchtje telt nog geen tien woningen, waarvan je tussen het groen soms stukjes ziet, maar de zijkant van ons huisje kan je al van verre zien als een klein wit vlakje tegen de berg aan. Nu het voorjaar is en alles in bloei staat, zien we van verre een grote “dot” blauwpaars aan de rechterkant van het witte vlakje. Het is een Palissander die in bloei staat, in de tuin van de buurman. Een boom die ik nog nooit in het echt had gezien, al weet ik dat palissanderhout heel mooi is.
Tegen het blauwe avondlicht is de blauwpaarse kleur bijna onwerkelijk!
De bloemen met een wit hartje zijn onweerstaanbaar voor hommels en bijen!
Ik snap wel dat het van ´s morgens vroeg tot ´s avonds laat zoemt in en om deze bijzonder boom: zelfs rondom ons huis ruikt het heerlijk naar de bloesem van de Palissanderboom!
Even doorbuffelen
Als je al een poosje meeleest, weet je dat ik regelmatig sta te rommelen in de keuken. Eind januari deelde ik allerlei tips om zuiniger en efficiënter te koken. In het laatste stukje van dat blog schreef ik dat ik vaak voor meerdere dagen tegelijk kook en dat het helemaal geen probleem is om twee dagen hetzelfde te eten. Het is vaak de tweede dag (zuurkool, macaroni of nasi) vaak nóg iets lekkerder!
Koken voor meerdere dagen is hip. Het heeft zelfs een hippe naam: Batch koken. Het scheelt tijd door de week, je hebt over het algemeen minder voedselverspilling en – ik kan alleen voor mezelf spreken – ik verwerk de restjes uit de koelkast die anders een eigen leven gaan leiden in een stil hoekje. Een boodschappenlijstje maak ik op basis van de inhoud van de koelkast en fruitschaal. Wat moet op, of verwerkt worden?
Dat koken voor meerdere dagen doe ik vaak in het weekend. Zaterdags gaat de winkel om 14:00 uur dicht en dan begint voor ons het weekend. Op weg naar huis komen we langs “de grootste” supermarkt van het eiland waar ik met mijn lijstje door de gangen sjees voor de laatste boodschappen. Groenten en fruit komen van een lokaal klein groenteboertje of haal ik uit eigen tuin.
Sinds we hier wonen, probeer ik zoveel mogelijk puur te koken. Dus geen pakjes en zakjes (zout!) maar vers, met kruiden en met producten van de eilanden. Natuurlijk hebben we culinaire uitstapjes met Indische kruiden die opgestuurd worden uit Nederland, of lekkere snoeperij waar we echt heerlijk van genieten, maar over het algemeen eten we met producten uit de buurt. Melk komt van een buureiland (hier houdt men geen koeien) en groenten komt van eigen tuin of van een lokaal klein groenteboertje. Wat niet rijp is, heeft hij simpelweg niet. Bij hem geen aardbeien in de winter of mango’s in het voorjaar. Maar wel prachtige nieuwe uien, zongestoofde tomaten, knapperige bloemkool, smakelijke komkommertjes, macademia noten in de bolster, suikerzoete vijgen en nog veel meer lekkers. Maar alleen als het de tijd is.
Natuurlijk worden er ook groenten en fruit ingevlogen vanuit het vasteland van Spanje of van veel verder weg, maar je merkt het meteen in prijs en vaak ook in smaak. Te vroeg geplukt, te lang op transport. Laat maar. En dan de belasting voor natuur en milieu om het van overzee te laten komen….
Enfin, vanmorgen (zondag) stond ik dus na een relaxed ontbijtje op het terras in de keuken en maakte ik een vegetarische basis voor nasi (met uien, prei, winterwortel en knoflook) voor drie dagen. Eén maaltijd zal in een ziplock zak in de vriezer verdwijnen, voor een week met minder tijd. Toen volgde een grote pan pilav met gehakt in plaats van kip. De pilav is goed gevuld met uien, rode paprika, champignons, prei uit de tuin en knoflook. Ondertussen liet ik een flinke hoeveelheid rijst garen in mijn hooimiep. De overgebleven stukjes groenten kookte ik gaar en pureer ik: de basis voor een uiensoep. Met een paar zelfgebakken wraps, een restje pilav en een kropje sla uit de tuin zijn de maaltijden voor deze week dus helemaal klaar. Het is even buffelen maar wij hoeven ons deze week niet meer af te vragen “wat eten we vandaag?”
Geloof het of niet… zelfs boerenkool wordt hier geteeld. Het is oogstklaar in de zomer en wordt in soep gebruikt. Ik gooi het lekker in de vriezer en maak er later een oer Hollandse stamppot van!
Vreemde kostgangers
De palmboom groeit gestaag. Hij vormt in het hart nieuwe palmtakken, die eerst stijf rechtop staan maar in een paar weken langzaam naar buiten buigen en een nieuwe “kroon” vormen. De onderste, oudste, palmbladeren buigen steeds verder door (mede door het gewicht van de nieuwe palmtakken) en worden minder mooi (wind) en bruiner. Dan is het tijd om die onderste palmtakken eraf te zagen.
Inderdaad, zagen want het zijn dikke vezelige takken die breed uitlopen en daarmee stevig vast zitten aan de palmboom. Je moet de takken dicht op de stam afzagen, zodat er een soort “schubbige” stam ontstaat die in de loop van maanden verder sluit/indroogt en een stevige bast vormt. De afgelopen jaren is er wel gesnoeid maar niet echt dicht op de bast. Hierdoor zitten er een flink aantal uitsteeksels aan de boom: schubben met breed stuk van de beginnende palmtak.
Doordat de palm vrolijk verder groeit en de bast uitdroogt, zitten veel van deze schubben los. Aan het begin van een palmtak zitten vaak nare sterke stekels. Het zijn de eerste, niet volgroeide “veren” van de palmtak en zijn heel puntig en scherp. Na het kort afzagen van de onderste palmtakken, trok E, de man des huizes, met soms wat kracht veel van deze oude schubben los om de palmboom een fraaier uiterlijk te geven.
En toen kwamen er vreemde kostganger tevoorschijn.
Ze zijn een beetje doorschijnend en grijzig. Ze hebben maar een paar pootjes, kunnen daardoor niet echt lopen maar hebben vervaarlijk uitziende kaken. Hieronder twee filmpjes van deze wezentjes…
Een buurman verderop kon vertellen dat het om engerlingen gaat, die eigenlijk de opruimers in de natuur zijn. Ze voeden zich met rottend plantenafval. Bij gebrek daaraan, kunnen ze ook ondergronds aan de wortels van planten of gras knagen. Maar in dit geval waren het eigenlijk de vuilnismannetjes van de grote palmboom. We hebben ze overgezet naar een nieuwe werkomgeving: een braakliggend terrein met veel oude struiken, tuinafval en cacteeën…
Raar
Het zal door de onrust in oost Europa komen, door de hoge energieprijzen en wellicht ook nog een beetje huiverigheid na de Corona perikelen, maar de bezoeken aan onze winkel zijn dit jaar raar.
Het hoogseizoen op de eilanden valt in de Europese wintermaanden, ongeveer vanaf oktober tot eind april.
Daarna zakt de boel zachtjes als een soufflé in elkaar en breken de rustige maanden aan. De temperaturen in de zomermaanden zijn hier lang niet zo hoog als op het vasteland, waardoor we in de zomermaanden relatief veel Spanjaarden hebben. Ze ontvluchten de hitte van de binnensteden en het binnenland van Spanje. Wél toerisme, maar in verhouding veel rustiger.
Deze winter kwam het hoogseizoen maar slecht op gang: in oktober bleef het stil, op sommige dagen was er geen vreemde op straat te zien. We probeerden zo goed en zo kwaad als het ging het positieve er van in te zien: we maakten moedig meer voorraad, “voor als de drukte straks zou losbarsten”. Maar het voelde raar. In november, toen er toch echt wekelijks cruiseschepen aanmeerden, bleef het angstaanjagend stil. Af en toe zagen we ze lopen door de straten, in korte broeken en met melkwitte benen gestoken in sandalen. Schuwe toeristen die wel in de etalages van de winkels keken, maar niet naar binnen kwamen. Ervaringen, cijfers en agenda´s van voorgaande jaren waren nutteloos.
December volgde, waarbij de terrasjes meer leeg dan vol waren. Raar. Onze buurvrouw van de ijswinkel zat veel te vaak op haar eigen terrasje te wachten op klandizie. Het had iets dreigends en onheilspellends. Want, waar gaat dit heen en komt het nog goed? En, niet onbelangrijk, hoe lang kunnen we dat als ondernemers nog volhouden. Want wij hadden er last van, maar ook de ijswinkel, de pittoreske restaurantjes en de kleine boetiekjes die allemaal rond het centrale plein lagen. Het voelde soms als “hangen en wurgen” om de dagen door te komen. Gelaten deze fase “uitzitten”. Geen aanloop, al is het maar voor een praatje en het meenemen van ons visitekaartje, is demotiverend. Gelukkig wisten terugkerende klanten ons te bereiken via mail en WhatsApp en hielden we de moed er in.
Begin januari leek het opeens de goede kant op te gaan maar het was van korte duur: na een kleine opleving was de tweede helft misschien nog wel stiller dan november. De ijsjesbuurvrouw sloot zelfs voor twee weken haar deuren: drie ijsjes op een middag verkopen loont niet.
En toen kwam februari, waarbij het in één keer omsloeg en we dagen achtereen een volle winkel hadden. Soms stond het werk nog niet eens in de winkel of het werd het al verkocht. Amper “droog”, maar al in noppenfolie en pakpapier onderweg naar een nieuwe bestemming. De volgende klant staat al klaar met een stapeltje handgemaakte producten. “Kunt u het zó inpakken dat het veilig in mijn koffer kan?” Natuurlijk. Doen we graag.
Het is hollen of stilstaan.
Februari was onstuimig, maart is begonnen in ijzige stilte.
Raar.
De Nispero
In Nederland is de vrucht Nispero onbekend. Misschien kom je ze af en toe bij een toko tegen, of op de markt en worden dan vaak loquat genoemd. Het is een eironde vrucht die qua grootte lijkt op de pruim maar daar houdt de vergelijking ook meteen mee op. Een rijpe nispero heeft een warm gele/oranje kleur. De smaak van nispero´s is friszuur en lijkt een beetje op abrikozen, met de structuur van peer. De nispero heeft veel vitamine C en A en ook lekker wat vezels.
De bomen van deze vrucht zijn heel algemeen en op veel plaatsen te vinden. De bloei is niet spectaculair, ik vind de bloeiwijze nogal rommelig en lomp. Grote dikke stelen en niet al te grote wittige bloemen die alle kanten op gaan. De bloemen (voorlopers van de vrucht) bloeien in de winterperiode maar niet tegelijk. Daardoor zijn de vruchten ook niet allemaal tegelijk rijp en dat is best handig. Op dit moment hangen de bomen overvol met honderden trossen met bijna rijpe nispero´s.
Na het werk (het blijft al veel langer licht!!) loop ik met een emmer een rondje over het land en pluk ik de rijpe exemplaren. De eersten die rijp zijn, hangen vaak aan het uiteinde van de tak, met er achter de iets minder rijpe. Als ik dus de rijpe pluk, is er weer meer zon om de anderen verder te laten rijpen. En zo kan ik een paar weken lang elke avond een rondje lopen en oogsten…..
Omdat nispero´s erg kwetsbaar zijn en snel beurs worden, is het het handigste om ze meteen te eten of te verwerken. Dus sta ik na het rondje-met-de-emmer in de keuken te rommelen. De nispero´s verdwijnen in de vriezer, in jam, sap en puree……
Het regent
Waar we eerst woonden, ca. 80 meter van de kust, viel er hooguit 2x een buitje per jaar. Soms werd de straat niet eens echt nat. Nu we in de bergen wonen op hetzelfde eiland, merken we dat de wintermaanden echt de regenmaanden zijn. Het is minstens 6 – 8 graden koeler en daardoor valt er vaker regen, variërend van een spatje, motregen tot een echte hoosbui. Tussendoor kan de zon uitbundig schijnen, het is maar zelden dat het een hele dag grijs en grauw is met continue buien. De afgelopen dagen regende het ook, maar dan voornamelijk ´s avonds en ´s nachts.
Dit regenwater is van levensbelang want we hebben in tegenstelling tot omliggende eilanden, geen ontziltingsfabriek die zeewater kan omzetten naar zoet (drink)water. We zijn dus afhankelijk van het hemelwater wat in de winterperiode valt en dat wordt opgevangen in grote waterbassins / stuwmeren. Water wat gebruikt wordt in huishoudens maar ook voor de landbouw en de talloze keuterboertjes, geitenboeren en landerijtjes rondom de huisjes in het buitengebied.
Onze vallei heeft vier van die stuwmeren. Eentje helemaal in het hoogste gedeelte van de vallei, niet ver van ons huis, en vier kilometer verderop richting de kust volgen er drie die vrijwel achter elkaar liggen. Als we naar onze winkel gaan, rijden we aan de rand langs deze drie grotere stuwmeren en hebben we er mooi zicht op.
Vorig jaar (2021/2022) hadden we een goede winter qua regen: tot vér in mei vielen er regelmatig buien en bleven de stuwmeren gevuld. Maar er waren herstelwerkzaamheden nodig aan de dammen. En de stuwmeren werden ook maar meteen dieper uitgegraven en uitgebaggerd. Belangrijk werk maar daardoor bleven de stuwmeren tot vér in november droog. Viel er regen, dan werd het water meteen doorgesluisd om de (graaf)machines die in de diepte op de bodem stonden, het werk te kunnen laten doen.
Op de bodem begon zelfs gras te groeien…!
Eindelijk verdwenen vér in december de kraanwagens en sjofels uit de diepte en konden de stuwmeren zich weer vullen. Nu maar hopen dat er nog genoeg regen zal vallen om de zomer van 2023 door te komen. In het onderstaande filmpje kan je de drie dicht bij elkaar liggende stuwmeren van boven zien.